Arthik Bhugol

Dr. Jaykumar Magar

Useful For MPSC, UPSC and Other Competitive Exams

Bhaugolik Mahiti Pranali (GIS)

Dr. Parmeshwar Paul, Dr. Balaji Avhad

आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे दैनंदिन जीवनात गतिशीलता वाढत जात आहे. शिवाय वाहतूक, संदेशवहन उपलब्धतेमुळे जग जवळ आले आहे. त्यात वाढत जाणारी लोकसंख्या व त्या तुलनेत पृथ्वीवरील मर्यादित संसाधने अशा स्थितीत भौगोलिक घटकांना अनन्यसाधारण महत्त्व प्राप्त झाले आहे. भूपृष्ठावरील इंचइंचाची नेमकी माहिती मिळवणे ही काळाची गरज आहे. शाश्वत विकासासाठी अचूक व अद्ययावत माहिती संकलन करून, त्याचे पृथक्करण करून दैनंदिन जीवनात उपयोजन करण्यासाठी ही सक्षम प्रणाली आहे. त्यामुळे जीआयएस आधुनिक काळात नियोजनात वापरले जाणारे अतिमहत्त्वाचे तंत्र बनले आहे. शिवाय दैनंदिन जीवनात लोकांना जीआयएस प्रणालीमार्फत सहज माहिती उपलब्ध होत आहे. शासकीय व अशासकीय संस्था वापरकर्त्याला माहिती सहज उपलब्ध करून देण्यासाठी ही प्रणाली वापरत आहेत. जीआयएसचा वापर शेती, पर्यावरण, वन, जल, भूमी, हवामान, पर्यटन, शिक्षण, गुन्हेगारी, संशोधन, उद्योगधंदे, सुरक्षा, वाहतूक, संदेशवहन इत्यादी अनेक क्षेत्रात केला जात आहे. शिवाय भूगोल, भूगर्भशास्त्र, हवामानशास्त्र, सागरशास्त्र, पर्यावरणशास्त्र, भौतिकशास्त्र, वनस्पतीशास्त्र, प्राणिशास्त्र, रसायनशास्त्र व सामाजिकशास्त्रात जीआयएसच्या उपयुक्ततेमुळे अभ्यास केला जात आहे. जीआयएस हे १९६१ नंतर विकसित झालेले तंत्रज्ञान आहे आणि गतिशील असल्यामुळे त्यात सातत्याने बदल होत आहेत. सध्या या तंत्रज्ञानातील उपयुक्ततेमुळे विद्यार्थ्यांनादेखील करिअरच्या अनेक संधी या क्षेत्राकडे खुणावत आहेत. महाराष्ट्रात ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना हा विषय सोपा जावा, विद्यार्थ्यांना या क्षेत्राची ओळख व्हावी. हा या पुस्तकाचा मुख्य हेतू आहे.

MPSC, UPSC Optional Book

Bhugol Vishayachi Tatve Khand 1- Prakrutik Bhugol

Dr. Vitthal Gharpure

हे पुस्तक महाराष्ट्र राज्यसेवा मुख्य परीक्षा (MPSC Main Examination) साठी पेपर क्र. १ भूगोल विषयाची तत्त्वेमधील ‘प्राकृतिक भूगोल’ च्या अभ्यासक्रमाला अनुसरून लिहिले आहे पुस्तकामध्ये एकूण पाच प्रकरणांचा समावेश आहे.

१. भूरूपशास्त्र : यामध्ये भूरूपविकासावर परिणाम करणारे घटक, अंतर्जात आणि बहिर्जात बले, भूकवचाची उत्पत्ती आणि उत्क्रांती, पृथ्वीच्या अंतरंगातील प्राकृतिक स्थिती, भूअभिनती, भूखंडवहन, समस्थायित्व, ज्वालामुखी क्रिया, भूकंप आणि त्सुनामी, भूरूपिक चक्र, भूदृश्य विकासाची संकल्पना, अनाच्छादन कालानुक्रम, प्रवाह (चॅनल) रूपिकी, अपक्षरण पृष्ठभाग, उतार विकास, उपयोजित भूरूपशास्त्र, आर्थिक भूशास्त्र आणि पर्यावरण.

२. हवामानशास्त्र : तापमान आणि जागतिक दाबपट्टे, पृथ्वीचा औष्णिक ताळेबंद, ग्रहीय आणि स्थानिक वारे, वायुराशी आणि आघाडी, समशीतोष्ण आणि उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळे, हवा आणि हवामान, हवामानविषयक वर्गीकरण, जलचक्र, उपयोजित हवामानशास्त्र आणि नागरी हवामान.

३. सागरविज्ञान : अटलांटिक, हिंदी आणि पॅसिफिक महासागरांची तळरचना, महासागरांचे तापमान, क्षारता, उष्णता आणि क्षार ताळेबंद, सागरीय निक्षेप, लाटा, प्रवाह, भरती-ओहोटी, सागरी साधनसंपत्ती, प्रवाळ, सागरी कायदे, प्रदूषण.

४. जीवभूगोलशास्त्र : मृदांची उत्पत्ती, वर्गीकरण, वितरण,मृदाछेद, मृदेची धूप, हास व संधारण, वनस्पती आणि प्राण्यांच्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक, निर्वनीकरण, समस्या आणि संधारणाचे उपाय, सामाजिक वनीकी बीमा वन्यजीवन : प्रमुख जीन संचय केंद्र

५. पर्यावरण भूगोल : पारिस्थितिकीय तत्वे, अनुकूलन, मानवाचा प्रभाव, वैश्विक आणि प्रादेशिक पारिस्थितिकीतील बदल आणि असंतुलन, परिसंस्था व्यवस्थापन आणि संवर्धन, पर्यावरणीय -हास, व्यवस्थापन व संवर्धन, जैवविविधता, शाश्वत विकास, पर्यावरणीय धोरण, धोके, उपाययोजना, शिक्षण आणि कायदे इत्यादींचा समावेश करण्यात आलेला आहे.

Useful For MPSC, UPSC, NET-SET and Other Competitive Exams